شکی نیست که همه ما در شرایطی خاص و اوضاع و احوالی که به نظرمان سخت یا غیر قابل تحمل می آيد به نقش تقدیر یا سرنوشت در زندگی مان فکر کرده ایم .

شدت این تفکر گاه به گاهی تا جایی می رسد که ما را از حقایق زندگی دور می کند و اما نکته ای وجود دارد : هیچ وقت به منشاء آن فکر نمی کنیم ؛ ریشه هایش کجاست و از کدام ضعف ها در وجودمان سرچشمه می گیرد ?

از سوی دیگر یک اشکال بزرگ هم وجود دارد : ما به تقدیر به عنوان یک موضوع فردی نگاه می کنیم ، از خودمان نمی پرسیم که برای یک موضوع اجتماعی تلخ و بد که گریبانگیرمان شده و یا یک معضل اقتصادی ( که عمومأ امری کلان است ) می توانیم از تقدیر شخصی مان انتقاد کنیم و گناه را به گردن آن بیندازیم و بگوییم عجب آدم بدشانسی هستم و چه سرنوشتی نصیبم شده ، اما هرگز از سرنوشت گریبانگیر جامعه ، که بدیهی است هر یک از ما به تنهایی سهمی از آن داریم ، چیزی نمی گوییم . 

شاید اصلا به چنین موضوعي فکر هم نمی کنیم ... و این یکی از مشکلات بزرگ ما ایرانیان است ، می دانید چرا ?

اما کمتر پیش می آيد که خودمان را محاکمه کنیم ... دادگاهی برای شخص خودمان ترتیب نمی دهیم ، تا جایی که بشود ایراد را به گردن دیگران می اندازیم و گناه را متوجه آن ها می دانیم . وقتی هم این دادگاه بی نظم و قانون ذهنی ما نمی تواند حکم درستی صادر کند و بی نتیجه به انتها می رسد چاره ای نداریم جز آن که ضعف ها و کاستی هایمان را به گردن سرنوشت بیندازیم و از تقدیرمان گله کنیم ...

اما هیچ وقت جامعه و رفتارهای جمعی را به چالش نمی کشیم که البته خودما هم عضوی از آن هستیم . 

تقدیر ، سرنوشت یا قسمت یا هر چیزی که اسمش را بگذاریم راه فرار ما از خودمان است و گاهی ممکن است گرفتار یک جبر اجتماعی در عرصه های فرهنگ اخلاق ، اقتصاد و یا سیاست شویم اما آن هم نامش تقدیر یا سرنوشت نیست . دلیل این امر هم واضح است ، ما و هر یک از ما بخشی از آن اجتماعی هستیم که این شرایط را برایمان رقم زده است و تغییر هم از خود ما آغاز می شود . 

باز هم بهترین مثال رانندگي کردن ما ست : در خیابان ترافیک بسیار سنگین است آيا این تقدیر ماست که مجبوریم هر روز ساعت هایی را در این ترافیک سنگین و اعصاب خرد کن مسافتی را محل کار طی کنیم ? بدیهی است که خیر اما اگر هر کدام از ما به سهم خودمان تلاش نکنیم تا تغییری در این شرایط حاکم پدید آوريم به عنوان مثال بهتر و درست تر رانندگی کنیم یا به قوانین احترام بگذاریم و یا با تغییر ساعت ترددمان باری از دوش خود و ترافیک شهرمان برداریم ناگزیر خواهیم بود سختی و فشار ترافیک را تحمل کنیم و بالاخره جایی این تحمل به پايان می رسد . 

مدتی است با افزايش فشارهای اقتصادی و گرانی می شنوم که مردم از سرنوشت شان گله می کنند در حالی که می توان حتی سرنوشت فرضي و تحمیلی را تغییر داد . 

   باز هم این موضوع را ادامه خواهم داد . 

 در نوشته قبلی ام به اعتراض هایی اشاره داشتم که از سوی مالباختگان موسسه های مالی و اعتباری نسبت به عدم پرداخت اصل سپرده شان و سود آن صورت می گرفت . 

این تظاهرات و اعتراض ها را در بسیاری از خيابان های شهرهای مختلف می شد شاهد بود . در مورد این اعتراض ها چند نکته را می شد گفت یک مورد آن که تمرکز اعتراض ها در مقابل شعبه های این مؤسسه های مالی و اعتباری بوده و دوم آن که تداوم نداشته است .

در مسیر ترددم شاهد شیوه های اعتراض شعارها و میزان همبستگی مالباختگان بودم و در عین حال نوشتم که بسیاری از عابرین مانند من بی توجه عبور می کردند و برخی هم نسبت به این اعتراض ها ، اعتراض داشتند که ؛ چرا این مردم وقت شان را هدر می دهند اصلا چرا پول شان را این جور دور ریخته اند و از این جور قضاوت ذها . 

اما حقيقت این بوده که منافع آن ها نبود که به خطر افتاده بود ، این مشکل ، مشكل آن ها نبوده پس نه احساس همدردی و نه احساس مسوولیتی ، هیچ کدام را نمی شد دید . پس شهروند یا همسایه ای با مشکلی مواجه بود که هیچ ارتباطی به آن ها نمی توانست داشته باشد . 

؛ مشکل دقیقا همین جاست ؛ تا زمانی که خود ما گرفتار و در قید نباشیم ، گرفتاری های دیگران برایمان اهمیتی ندارد . چنین کمبود و کاستی را در همه رفتارهای اجتماعی مان می توانیم از نزدیک شاهد باشیم مثالی برایتان بزنم : زباله های شهر ، تمام کوچه و محله ما را پر کرده ، از بوی تعفن و مشکلات آلایندگی آن روح و جان و جسم ما به شدت آزار می بیند : اعتراض می کنیم ، یا پاسخی می گیریم و توجهی از سوی مسؤولان می بینیم یا خیر ، به هر حال وعده هایی می شنویم .

حالا تصور کنید این مشکل ، برای همه ساکنان یک شهر یا ساکنان تمام شهرهای کشور باشد پس یک معضل اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی و روانی است و پیامدهای بسیار بزرگی هم برایمان به دنبال دارد . 

فکر کنید که کافیست روبروی منزل یا مغازه یا حداكثر کوچه و خیابانی که در آن زندگی می کنیم یا به کار اشتغال داریم از زباله پاک شود ، آيا راضي می شویم ? آيا مشکل تمام شده است ?تمام خیابان ها و محله های دیگر در شهرهای دیگری که من در آن ها زندگی نمی کنم هنوز همان وضع سابق را دارد . آيا به من ربطی ندارد ? آن نگاه کلان و آينده نگر کو که چرا چنین اتفاقی رخ می دهد ، ریشه هایش کجاست و مشکل را چگونه باید حل کرد یا اصلا نباید گذاشت که چنین گرفتاری پیش بیاید ... 

ما باید بدانیم فقط وقتی که من پذیرای مسوولیت مشکل همسایه ام باشم او هم در یک جامعه مدنی بدون شک نسبت به گرفتاری من واکنش نشان می دهد و احساس مسوولیت خواهد کرد .      

آيا درست نمی گویم ?